Г.ЦОЛМОН: ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 01-ЭЭС СОНГОГЧ ИРГЭН ӨӨРИЙН ХАЯГ, МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ ТАНИЛЦАХ, ШАЛГАХ БОЛОМЖТОЙ

УИХ-ын ээлжит сонгууль зохион байгуулагдаж буй энэ үед Улсын бүртгэлийн байгууллага хэрхэн оролцоотой ажиллаж байгаа талаар УБЕГ-ын Тамгын газрын дарга Г.Цолмонгоос тодрууллаа. 

УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд зааснаар Улсын бүртгэлийн байгууллага нь тухайн хэсэгт санал өгөх иргэдийн мэдээллийг баталгаажуулж өгөх чиг үүрэгтэй, оролцдог дээрээс нь тухайн сонгуулийн жилийн 03 сарын 01-ээс тухайн сум дүүргийн ИТХ-ын тогтоол гаргаад тогтоолоороо хэсгээ байгуулдаг тухайн хэсэгт санал өгөх хүмүүсийн нэрсийн жагсаалтыг Улсын бүртгэлийн байгууллага гаргана товчхондоо ийм үүрэгтэй ажилладаг.

УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулиар 2,189 сонгуулийн хэсэг байгуулахаар ИТХ-д шийдвэрлэсэн байна. Тодруулбал орон нутагт 330 сум 1,643 багт 1,680 сонгуулийн хэсэг байгуулжээ. Суманд багадаа 200-гаас 2,000 сонгогчийн дунд сонгуулийн хэсэг байгуулахаар тогтоосон байна. Харин нийслэлийн есөн дүүргийн 204 хороонд 509 хэсэг байгуулсан байна. Дүүрэгт 3,000-аас багагүй сонгогчийн дунд хэсэг байгуулахаар хуульд заажээ. Өмнөх сонгуулиар 2000 гаруй сонгуулийн хэсэгт санал авсан бол энэ жил хэсгийн тоо 110-өөр нэмэгдсэн байна. 04 сарын 01-ээс эхлэн нийтэд өөрийн байнга оршин суугаа хаягтайгаа танилцах боломжоор хангах ёстой үүргийг хуулиар Улсын бүртгэл байгууллагат өгсөн байдаг үүний дагуу бид 04 сарын 01-ээс тухайн сонгогч иргэн өөрийн хаяг, мэдээлэлтэй танилцах байнга оршин суух хаяг дээрээ байгаа иргэдийг шалгах, гэр бүлийн гишүүн бус хүн байгаа эсэхийг шалгаж гомдол мэдээлэл гаргах боломжоор хангадаг. 

Хэрвээ тухайн хүний байнга оршин суудаг хаяг дээр нь танихгүй, гэр бүлийн биш хүн хүмүүс байвал УБЕГ-т өөрийн биеэр өргөдөл өгч болно. Мөн burtgel.gov.mn хаягаар хандаж тухайн нэрсийн жагсаалтаас харилцаж байгаа мэдээлэл зөрүүтэй бол шалгах гэсэн цэс рүү ороод гомдол гаргана. Бас нэг зүйлийг анхааруулахад манай иргэд өөрийн хаягийн мэдээлэлтэй танилцахаар нэг асуудал гараад байгаа үүнийг зөв зүйтэй ойлгох нь зүйтэй гэж бодож байна өөрөөр хэлбэл таны байнга оршин суудаг хаяган дээр танихгүй өөр хүн гарч ирээд байна гэвэл  тухайн хүн шинэ хаяган дээрээ бүртгэл хийлгээгүй, байнга оршин суудаг хаягаа шилжилт хөдөлгөөнөө хийгээгүй л бол хуучин хаяган дээрээ гарч ирдэг хуучин хаягнаасаа хасалт хийлгээгүй яваад байдаг учраас тухайн орон сууц, байшинг худалдаж авсан иргэний хаяган дээр гэр бүлийн гишүүн биш танихгүй хүмүүс гарч ирдэг. 

Байнга оршин суугаа хаягнаасаа хасалтаа хийлгээд дараа нь шинэ оршин суугаа газраа очиж бүртгүүлдэг байсан одоо нэг талдаа бүртгүүлдэг болсон өөрөөр хэлбэл хасалт хийх шаардлагагүй тухайн очиж байгаа шинэ хаяг дээрээ бүртгэлээ хийхэд тэр хүн нь байнга оршин суугаа хаягийг нь автоматаар шууд сольдог болчихсон. Улсын бүртгэлийн байгууллага хаягийг шинээр олгодоггүй эрх бүхий байгууллага олгодог. Жишээлбэл 1 хотхон дээр 2, 2 орцтой 4 байр байдаг тэгтэл орцоо 1-р орцны 1 тоот, 2-р орцны 1 тоот гээд дугаарлачихсан байдаг тэгтэл 450-р байрны 1 тоот гээд мэдээллээ шалгахад 2р орцны 1 айл, 1-р орцны 1 тоот гээд давхцаад гарч ирдэг мөн хөдөө орон нутаг дахь сум, багт байгаа иргэд тэр сумын 3-р баг гэсэн хаяг дээр тухайн багт оршин суугаа бүх хүмүүсийн мэдээлэл байдаг тэгэхээр тэрийг харсан хүн өө энэ нэг хаяган дээр 400, 500 хүн байна гэдэг асуудал яригддаг тэгэхээр баг дээр харъяалагддаг бүх хүмүүс тухайн 3-р баг гээд хайх юм бол тэр хүн өөрийгөө шалгахад 3-р баг дээр тэдэн сонгогч байна гээд 400, 500 сонгогч гараад ирдэг энэ бол багийн иргэдийн байнга оршин сууж байгаа иргэдийн мэдээлэл байна гэж ойлгодог. 

Байнга оршин суугаа газраасаа өөр газар цэргийн алба хааж байгаа, шүүхийн тогтоолоор эрх зүйн чадамжгүйд тооцогдсон иргэдийн мэдээлэл, хорих газар ял эдлэж байгаа иргэдийн мэдээлэл, монгол улсын харъяатаас гарсан иргэдийн мэдээлэл 60 болон түүнээс дээш хоногоор гадаадад зорчиж яваа хүмүүсийн мэдээллийг холбогдох байгууллагуудаас 05 сарын 01 ний өмнө манай байгууллагууд ирүүлэх үүрэгтэй тэр ирсэн мэдээллийн  дараа дахин нягтлан шалгаад сонгогчдын нэрсийн жагсаалт эцсийн байдлаар гардаг үүн дээр иргэд маань нэг зүйл анхаарахад сонгогч шилжих, иргэн шилжих гэсэн хоёр өөр ойлголт байдаг өөрөөр хэлбэл иргэн шилжинэ гэдэг бол байнга оршин суугаа хаягаа солих асуудлыг хэлж байгаа сонгогч шилжих бол сонгуулийн өдөр байнга оршин суудаг хаяг дээрээ зайлшгүй шаардлагын улмаас сонгууль өгөх боломжгүй хүмүүс өөрөөр хэлбэл тухайн сонгуулийн байранд ажиллаж байгаа даамал, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, цагдаагийн байгууллагын ажилтан, албан хаагч, мэдээлэл технологийн ажилтан мөн нэр дэвшигчийн бие төлөөлөгчийг сонгогч шилжих гэнэ. 

Улсын Их Хурлын Сонгуулийн тухай хуульд зааснаар сонгууль явуулах өдрөөс 60 хоногийн өмнө шилжилт хөдөлгөөн хаагддаг. Энэ жилийн сонгууль 06 сарын 28нд болох учраас 04сарын 28нд шилжилт хөдөлгөөнийг зогсооно. УБЕГ-ын даргын тушаалаар шилжилт хөдөлгөөнийг 60 хоногийн хугацаатай түр зогсоож сонгууль явагдаж дууссаны дараа өдөр сэргээж бүртгэл хийх боломжийг нь хангадаг. Шилжилт хөдөлгөөнтэй холбоотой бас нэг суудал байдаг. Шинээр баригдаад ашиглалтад орж байгаа байрыг аль болох хэсгийн оноолтонд оруулсан байгаа тэгэхдээ оруулаагүй байр гэнэт гарч ирэх магадлалтай тэр тохиолдолд 04 сарын 29нд тухайн хүн шинэ хаяган дээрээ шилжилт хөдөлгөөнөө хийлгэх гэж очдог тэгтэл хаагдчихсан тэгээд хаягдах магадлалтай байдаг тул ашиглалтад орохоор дөхсөн байрнуудын мэдээллийг тухайн ИТХ-д оруулж тооцсон байгаа. Шилжилт хөдөлгөөн хаагдсаны дараагаас царцааны нүүдэл гэж ярьдаг тэр нь зогсдог харин шилжилт хөдөлгөөн хаагдахаас өмнө сонгогч аль хаяган дээр бүртгүүлэх нь өөрсдийн эрхийн асуудал тул Улсын бүртгэлийн байгууллагаас ямар нэгэн хориглолт тавьж чаддагүй. Хуулиар хүлээсэн журмаар бүх бичиг баримтыг нь бүрдүүлээд ирсэн бол бүртгэхээс өөр аргагүй. Монгол Улсын иргэний хувьд хаана ч оршин суух бүрэн эрхтэй тул шилжилт хөдөлгөөн хийдэг. Харин санаатайгаар бөөнөөрөө шилжихийг үгүйсгэхгүй үүнийг манайх няцааж шилжилт хөдөлгөөн хаагдсаны дараа бүх бичиг баримтыг нь шалгадаг 04 сарын 29с хойш дахин шалгалт хийж хууль ёсоор шилжилт хөдөлгөөн хийсэн байна уу, үгүй юу гэдгийг шалгадаг. Шалгаад зөрчил илэрвэл хяналтын улсын ерөнхий байцаагчийн дүгнэлт гаргаад бүртгэлийг цуцалж хуучин хаяган дээр нь бүртгэдэг.

Гадаадад байгаа иргэд тухайн нутагт дэвсгэрт оршин суугаа консулын газартаа 06 сарын 15 нд хүсэлтээ илэрхийлээд 06 сарын 20 ны өдөр санал өгнө. Санал өгсний дараа тухайн газрын консулаас СЕХ-руу мэдээллийг нь илгээнэ СЕХ уг мэдээллийг УБЕГ-т мэдээлсэнээр сонгогчдын нэрсийн жагсаалтнаас тухайн иргэдийг хасалт хийнэ. Энэ жилийн сонгуулийн нэг онцлог нь сонгуулийн ирцийн мэдээллийг онлайнаар шууд дамжуулна.